Praten over de dood met kinderen

Het is mogelijk dat kinderen op erg jonge leeftijd te maken krijgen met de dood. De dood hoort immers bij het leven: alle mensen en alle dieren kunnen sterven.

Toch hebben we moeite om op een gewone manier om te gaan met de dood. We voelen ons onzeker en willen kinderen tegen verdrietige dingen beschermen. Maar kinderen leren omgaan met de dood is erg belangrijk. Stapje voor stapje ontwikkelen ze hun draagkracht die nodig is om deze onvermijdelijke realiteit te aanvaarden.

Niet elke confrontatie met de dood is even ingrijpend. Als een kind een dood vogeltje in de tuin vindt, kan dat indrukwekkend zijn, maar de emotionele impact zal relatief beperkt blijven. Het (plotse) overlijden van een naaste daarentegen veroorzaakt een schok die het leven van de nabestaanden voorgoed verandert. Het verlies brengt een rouwproces op gang, waarbij steun van de omgeving zeer belangrijk is.

Moed

Er is een groot verschil tussen kinderen vertrouwd maken met de dood enerzijds en hen begeleiden in een crisissituatie na een sterfgeval anderzijds. Toch vraagt het allebei moed, omdat we als volwassenen met onze eigen vragen en gevoelens rond de dood worstelen.

Verhalen zoals “De wensbloem” (onverwacht overlijden na een ongeluk), “De visjes van Océane” (zelfdoding) of het vouwboekje “Afscheid van Grote Boom” (dood na een slepende ziekte) zijn in de eerste plaats een warme uitnodiging om kinderen niet krampachtig van het thema ‘dood’ weg te houden, maar samen stil te staan bij de eindigheid van ieder leven.

Als je het thema “dood” aansnijdt, hou dan volgende raadgevingen in gedachten:

• Zorg voor een veilige sfeer; lach niemand uit om zijn gevoelens of uitspraken.
• Respecteer het ritme van het kind: forceer niets. Goed om weten is dat kinderen zichzelf beschermen tegen de hevigheid van de emoties bv. door te spelen of over iets anders te beginnen. Dat betekent niet dat ze ongevoelig zijn of de ernst van de zaak niet inschatten. Het lukt hen gewoon beter in stapjes, maar daar moet dan wel tijd en ruimte voor gemaakt worden op momenten dat zij er aan toe zijn.
• Gebruik bij voorkeur het woord “dood” en geen zachte of dubbelzinnige omschrijvingen die voor verwarring kunnen zorgen (een dode slaapt niet, is niet op reis, zit niet op een wolk of ster,…).
• Sta stil bij de kenmerken van de dood (niet meer voelen, niet meer ademen, niet meer denken,…).
• Wees duidelijk over de onomkeerbaarheid van de dood.
• Laat voldoende ruimte voor vragen en besef dat het niet nodig is op alles een antwoord te hebben.
• Bevestig een kind in wat hij of zij voelt; benoem je eigen gevoelens en die van het kind (verdriet, boosheid, angst, …)
• Leg uit dat praten kan helpen, bv. als je bepaalde angsten uitspreekt kunnen ze verkleinen en zelfs verdwijnen.
• Neem de tijd om naar het kind te luisteren.
• Vraag het kind wat het nodig heeft, wat zou helpen of wat het wil doen (regelmatig opnieuw, zeker bij het overlijden van een naast familielid is het belangrijk om ook na maanden nog aandacht te hebben voor het verlies).
• Geef de kans om creatief te zijn over het onderwerp (tekenen, boetseren, musiceren,…)
• Organiseer ritueeltjes waarbij kinderen een rol kunnen spelen. Veel inspiratie hiervoor vind je op deze website en achterin de prentenboeken, maar zelf iets uitwerken dat helemaal past bij jou, het kind en / of de overledenen werkt natuurlijk het allerbeste.